Sterven – Jouw eeuwige gloed

Dit jaar valt Allerzielen 40 dagen na de uitvaart van mijn moeder Addie, zij kreeg op 17 september 2024 euthanasie. Dit was haar uitdrukkelijke wens - ze had al 15 jaar een euthanasie-verklaring - voordat de ziekte van Alzheimer te ver gevorderd zou zijn. Op haar uitvaart sprak ik deze tekst: 

‘Het leven wordt voorwaarts geleefd maar achterwaarts begrepen’. In deze wijsheid van filosoof Kierkegaard kijk ik terug op het ‘voorwaartse’ leven van Addie. Herinneringen en foto’s geven een beeld van haar levensloop: Waar ze vandaan kwam, hoe haar leven verliep, wat ze deed, met wie en hóe Addie was als mens.

Na haar dood begint ook het ‘achterwaarts begrijpen’ van haar leven. Wíe Addie was, waar haar levensweg over ging en wat de vrucht is van haar leven. In alle verdriet en gemis, is dit wat blijft: haar betekenis. Iets wat je je altijd blijft herinneren. Iets wat je diep heeft geraakt, wat bemoedigt en inspireert. Een levensles van Addie.

Voorwaarts leven, achterwaarts begrijpen

Als dochter was ik haar heel nabij, als ‘oons Marie’, zeker sinds haar diagnose Alzheimer. Deze 6 jaar ben ik meer van haar gaan begrijpen en was ik deel van haar ‘voorwaartse’ dagelijkse leven als mantelzorger.

Onze dagelijkse telefoongesprekjes begon ik steevast met de opgewekte vraag: ‘Spreek ik met de Meeuw, de Leeuw of de Spreeuw? De Meeuw verwijst naar haar familienaam Meeuwissen en gaf aan dat ze zichzelf was. De Leeuw, haar sterrenbeeld, gaat over ‘woest’ gestemd zijn. En de Spreeuw duidt op verwarring, het allemaal niet meer weten, als gevolg van Alzheimer. Loepzuiver en goudeerlijk wist ze altijd te kiezen… dáár ben ik nu in.

Als ik mijn moeder achterwaarts begrijp, herken ik ze alle drie: de Leeuw, de Meeuw en de Spreeuw, als haar levenslessen. Allereerst de Leeuw: Addie zocht en vond altijd haar vrijheid, van jongs af aan; thuis, bij strenge nonnen op school en in haar huwelijk. De Leeuw in haar vrijheid om te zijn wie je bent, in haar uiterlijk, haar taal en spontaniteit. Wars van conventie en schone schijn. Na haar scheiding hervond ze zichzelf en vond ze zichzelf opnieuw uit. Ze gaf haar vrijheid nooit meer op.

De Spreeuw is Addie’s kunstenaarschap. Ze wilde naar de kunstacademie, maar dat mocht niet: ‘Komde mee zone kunstemaoker thuis. Da’s ene pot mee armoei’. Na de scheiding deed ze alsnog de Kunstacademie, had ze haar atelier, werkte met textiel, kon schilderen en beeldhouwen. Wát een talent had Addie, wat een originaliteit, een lol in het maken (‘ik doe mar een dotje’) en fenomenale scheppingskracht. Ze kon zichzelf helemaal tot expressie brengen en was een leermeester voor velen. 

De Meeuw is Addie als moeder en oma, waarin zij zelf het als het jonge ‘Meeuwke’ was. Ze had oog voor jonge kinderen, verzachtte en maakte volkomen natuurlijk contact met hen. Mama sprak altijd over de tijd dat mijn broer en ik klein waren als de beste tijd van haar leven. Toen ik zwanger was van mijn zoon Miqui vroeg ik mijn moeder naar haar plannen voor de zomervakantie. “Ik ga helemaal nergens naartoe, zei ze: ik word oma!” Ze bouwde een krachtige band op met elk van de kleinkinderen, die ze haar levenslessen voorleefde.  

I am ready, I am willing, and I am able…

De grootste levensles en inspiratie die ik van mijn moeder meeneem is haar autonomie. Met als het ultieme punt haar moed, wilskracht en bereidheid om haar wens tot euthanasie te volbrengen, dwars door de dementie heen. Zoals in deze songtekst van Fats Domino, naast Elvis haar favoriete artiest: I am ready, I am willing, and I am able… Wát een overgave. Addie was moedig, vastbesloten en zong deze liedjes tot in haar laatste uur.

'Blueberry Hill', ook van Fats Domino, is mijn dierbaarste muziekstuk, dat ik ontelbare keren met Addie heb gezongen in mijn autootje.  Dank je wel mama, Addie: “Though we're apart. You're part of me still”.

Tomeloos vuur

Lang was mijn vader de bron van 'leren over sterven' en opende dit inspiratie-artikel zo: 'Wat ik van je kan opsteken, is jouw levensvuur', dat zinnetje ging door me heen staande bij de kist van mijn vader in 1999. Het was zijn spirit die me in dat laatste moment trof. Zijn voorwaartse energie, strijdbaarheid en vitale levenskracht.  

Mijn vader was dood, maar zijn tomeloos vuur niet. Dat was eeuwig. Dáár kon ik me op enten. Het besef van zijn levensvuur opende een ruimte waarin ik iets kon leren en mijn 'vaderpijn' kon doorleven. In zijn geestkracht  hervond ik mijn eigen moed en levenskracht.

In 2022 overleefde ik mijn vader, ik werd 54 jaar en 289 dagen oud. In dat 'jaar van mijn vader' voltooide ik mijn losse lijntjes: van het verstrooien van zijn as en me verhouden in de familielijn tot de unfinished business van zijn nalatenschap. Levenskunstwerk in uitvoering. 

Wat is jouw eeuwige gloed? 

Als iemand sterft, welke gloed is er dan voor eeuwig? Wat is de kwaliteit die oplicht, die anderen steeds weer inspireert? Wat is de genade, troost of hoop die iemands gloed kan bieden? Ik ervoer het lijfelijk en het resoneert nog helemaal in me tot op de dag van vandaag, in mijn pelgrimsreis in Turkije in 2020, die begon bij het graf van Rumi in Konya en mij onverwacht leidde tot het huisje van Maria in Efese. 

De gloed van hun ziel is na al die eeuwen nog voelbaar, zelfs bijna tastbaar op die plekken. Als een springlevende stroom van genade en een veld dat je herinnert en heelt. Een gloed die ik beleef als grenzeloze liefde bij Rumi en als eindeloos mededogen bij Maria. Het licht dat de schaduw omvat van het menselijke onvermogen, de alchemie van de pijn is die volkomen is geleden. 

Zij zijn 'heiligen', Rumi en Maria, heilig in de betekenis van heel. Precies in dat ene aspect van menselijk leven wat zij doorleefd hebben en tot in de stof belichamen. Rumi die tot overgave in goddelijke liefde kwam in zijn verscheuring na het vertrek van zijn geliefde meester en metgezel Sjams. Maria als de moeder die haar pijn omsmeedde in mededogen, als een oneindig behoedend veld.  

Over de doden... iets van gloed

Vrijwel niemand is 'een heilige' (geweest). Maar de vrucht van iemands leven raakt aan iets van de heelheid. Dat is de gloed van de ziel. Gloed die ons tot op de dag van vandaag raakt, bemoedigt en inspireert. Allerheiligen en Allerzielen op 1 en 2 november herinnert ons aan het licht van de heiligen en de overledenen, ingezet op Halloween op 31 oktober. 

Op All Hallows Eve vierden de Kelten uitbundig feest om de doden te eren die voor even terugkwamen. Sta deze dagen stil om de overledenen te her-inneren. Hun licht en gloed of diep gevoelde inspiratie te laten resoneren in je ziel. De schaduwkrachten, dat wat nog onverlost is, als diep transformerend vuur te verwelkomen. Elke levende herinnering te voelen als een nabije verbinding die je recht in het hart treft.

Voel de eeuwige gloed in wat de overledene jou heeft voorgeleefd, iets van de heelheid van die mens inclusief diens menselijke tekortkomingen, missers en aardse belemmeringen. Je resoneert vaak precies op het aspect waarin jij verlangend of gebroken bent, waar trauma geheeld wil worden. De gloed breekt en vervult je hart,  de hel en schaduw zet om tegelijkertijd, in die raadselachtige alchemie van de liefde. 

Zoektocht naar heelheid

"Als ik sterf, zoek me dan niet bij grafstenen maar in harten van mensen", zei Rumi. Het gemis en de gebrokenheid van rouw brengt je bij het brandende verlangen om iets van die heelheid te (her)vinden. Je hart herkent de eenheid in de gloed van hen die ons voorgegaan zijn. En hun worstelingen. Hoe heiligen, helden, leraren en dierbare overledenen als menselijke wezens ontzagwekkend uitstegen boven hun lot. 

Als doorleefde meesters, wiens moed en lijden inspireren, maar vooral hoe zij - soms bijna bovenmenselijk - zichzelf en hun schaduwen overwonnen. Dat is 'het eeuwige leven'. De gloed die je raakt van ziel tot ziel. Wees ontvankelijk voor dat bepaalde aspect van heelheid van jouw dierbare overledenen. Hoe hun lijdens/levensweg jouw hart heelt, je voedt en je leidt op jouw pad. Liefde dwars door de werelden heen.

Onze vroegere oppasmoeder Berna bracht de gloed van Moederschap. Zij was één van mijn warme, nabije inspiratiebronnen in bewuste dienstbaarheid. Daarin ging zij ‘de oude weg’, zoals zoveel vrouwen van haar generatie, die van zelfopoffering. Jezelf wegcijferen en verlossend zijn door het lijden van de ander op je te nemen. Haar gloed van Moeder straalt eeuwig voor de kinderen die zij hoedde, zij dragen haar in het hart. 

Het mysterie van de dood aangaan

Willy deed als 82-jarige de jaartraining bij mij om het slotakkoord van haar leven bewust in te zetten. Ze wakkerde, dwars door haar doodswens heen, haar levensvuur aan met haar talent de Onderzoeker. Wat een gloed in de korte briefjes met ‘huiswerk’. Parels van kwetsbare zelfkennis in vlijmscherpe observaties, ook over haar schaduw. Haar woorden: 'dat je groeit tot je laatste snik', is de gloed van de levensleerling.

En Jos, die zijn jaarthema 'aanvaarden' oogstte en kort daarna terminaal ziek bleek. In de vier maanden die hem restten werd hij innerlijk geleid door de stappen van de Latifa-wandeling die we deden kort na zijn diagnose. Zittend bij het ven zag Jos zijn sterven helder voor zich, als een nauwe doorgang waarachter hij een immens grote ruimte ervoer. Hij verzachtte, werd lichter en kwam in een stille waardigheid . 

Zijn gloed straalt in de rust en het diepe vertrouwen, als het ven dat hij rondde tijdens die Latifa-wandeling. Karin, de vrouw van Jos, ervaart de gloed van Jos als zachtheid. Als een ruimte in zichzelf die haar -dwars door de dood heen- vertrouwen en kracht geeft. En Karin ging het áán: op de innerlijke weg hervond zij haar eigen gloed in het Transformatiejaar en 'Je bent zelf het instrument' met Jos achter zich.

Sterven voor je sterft

Als ik aan mijn vader denk, voel ik de gloed van zijn levensvuur en de scherpe pijn van miskenning. Ook aan gene zijde is hij een formidabele slijpsteen in mijn innerlijke werk. De alchemie van het hart smeedt mijn (kinder)pijn om tot parels. Ik krijg zicht op de langere familielijnen - waar nog veel oude pijn op zit- en bewustzijn op de schaduwdynamiek tussen hem en mij, in de leerschool van het leven. 

Het 'jaar van mijn vader' bracht me in de volwassenheid in de uiterlijke wereld. Indachtig zijn levensvuur vond ik de moed te gaan staan voor mijn recht op zijn nalatenschap. Een strijd die ik verloor, maar ik overwon mezelf ermee. Wat rest is de kwetsbare nabijheid waarin ik mijn vaders kleine hartje zag in zijn laatste maanden. De pijn smelt in dit begrip, herinnert me om míj́n nalatenschap in handen te nemen.

In spirituele tradities wordt dit 'sterven voor je sterft' genoemd. Een proces van sterven voor de dood. Je sterft aan je oordeel en verwijt, aan je plaatjes en beelden, aan je hoogmoed en je gelijk, aan je normen en eisen, verwachtingen en illusies. Liefde maakt waarheid zichtbaar. Wees niet bang voor deze dood. Zo kan jouw gloed vrijkomen. Je zonsondergang wordt ochtendgloren. 

Marianne Broos | BROOS Levenskunstwerk | oktober 2024